MIZO UNION KHA

MIZO UNION KHA

By- Pastor H.V.Sunga

Duhlian ţawnga lettu: Lianthanzauva

Mi ţhenkhatin “Mizo Union-a Hmar-ho kan lo tel kha kan tisual a ni” tiin chanchinbu-ah te an rawn chhuah ţhin a. Ka ngaih ve dan chu “kan tisual a ni hran lo va, kan unauho rinawm loh vang chauh a ni” ka ti zawk ţhin. Tlai khaw hnua chanchin sawi hi a kam tam thlak tiin ka sawi duh vak ngai lo va, mahse kan hriatfiah loh avanga mawhpuh tur zawng ang maia mi tlawmngai hmasate thiamloh chantir ang deuhva a awm chang hian nuam ka ti ţhin lo va. 

Kum 1946 kha Mizo Union inţanna a ni tih chu kan hre ţheuhin a rinawm a. Kha mi kum khan Simte-ho zinga pastor hna thawk pastor Rualkhuma Leiri nen Naupang Sande Sikul zirtirtu training turin Pu Zalawra’n min rawn chah a. 1945 Krismas pawh Aizawl-ah kan hmang a. Training kan la ţan hma deuh chuan tlangau-in “Vawiinah mipa zawng zawng Thakthing zawlbukah kal ţheuh tur” a rawn ti a, eng nge ni tehreng tiin kan kal ve a. Chutah chuan “Hotu tur thlang phawt ila” tih thu hi a lo ni a. Keini chu thil awmze enthlaa kal mai mai kan nih avangin vote kan nei ve lo va. Vote an han chhiar chuan Pu VANLAWMA a tling ta a. Lehlam hawia ţhu pawl zing aţang chuan “Pu Vanlawma khan Chair seat la nghal se” an tih avangin Pu Vanlawma chu Chairman hmunah chuan a han ţhu ta a, amah chuan “Kan hming tur eng nge?” a han ti a, tumahin an chhang lo, amah vekin ”Lushai Federation i ti mai dawn lawm ni?” a rawn ti a. Putar deuh pakhat, mipui lam hawia ţhu chuan “Ngawi teh u, ‘Lushai’ kan ti hi kan ti mawi mai mai a ni, ‘Lusei’ kan ni a, a ţha manglo asin” a rawn ti a. Ţhutna hnung lama ţhu kan nia, tu nge a nih ka hre lo va, ka bula ţhu putar deuh pakhat chuan “Pastor Haudala a nih saw" a ti a, a hming chu ka ziak nghal a. Pu Vanlawma chuan “A awmzia rawn sawi fiah nghal la maw le” a han ti a. Pastor Haudala chuan hetiang hian a hrilhfiah a:

“Hmanlai, kan pu pakhat hi Lasi nula nena inneih an awma, Lasi nula chu an hmel a ţha hlawm sia, chutia Lasi nula nena an mut dun lai chu Hmar pa in a va hmu a, a mutpui, nula hmel ţha deuh anga lang kha Hmar pa mit hmuhah chuan Saphai (Rulpui) a ni si a. Ani chuan, ‘E.. ţhiana, i va lu sei zerzawr ve’ a ti a, chuta ţanga ‘Lusei’ tih hi lo chhuak a ni” tiin a hrilhfiah a. Chu veleh lehkha ka la a, ka chhinchhiah ta a. “Duhlian Organization i ti ang" a rawn ti leh a. Chu pawh chu Pastor Haudala bawk chuan “Chu pawh chu a lo chhuah dan a ţha vak lo asin” a ti leh a. Chu pawh chu Pu Vanlawma bawk chuan “Han sawi fiah leh nghal la" a ti leh a, hetiang hian a hrilhfiah a: 

“Nula pakhat khawhring neih a awma, chu nu chu tlangval pakhatin a rîm ţhina. Nupa ang maia awm tawh an nia. Tlangval chhung ten an hria a, an hau ta vak maia, a rîm ngam ta lova. A bialnu Nula chuan a chah a chah ţhin a; mahse a kal ta reng reng lova. A tawpah chuan a khawhringin a seh ta a. Chuta ţang chuan chu tlangvalpa chu hmeichhe ţawngin a ţawng ta a. Puithiamin a bawl ta a. A nula hming pawh puithiamin a hre ta. Chu veleh Ui-pa ţha deuhin an bawl (thawi) a, Mipa zahmawh lem kiu chen (ban tiat) an siam a; an pe a. Ani chuan a en vut vuta, a paih daih a, “a te em mai a thawl lutuk ang” a ti a. A hranin Ui-pa lian deuh mai hian an thawi leh a. Mipa zahmawh lem bawk kha malpui tiatin ban chenin an siam a, chu chu an pe leh a. A en vut vut a “Hei zawng a tawt ţhap tawh ang” a ti a, a la ta a, a kenga, pawnah a chhuah puia, a luhkaah a bawkkhupin a tlu a, a paih daih a. Chu pa chu a dam ta a. A ţhiannu chuan a chhuahsan ta a ni. Hun dangah nupui dang neiin Fapa a rawn neih ve leh DUHLIAN an sa a. Chuta ţanga “Duhlian” tih hi lo chhuak a ni” a rawn ti a. Chu veleh chu pawh chu an duh leh lo va. A nih chuan a dang an rawn ti leh a, “Zomi ni rawh se” an ti leh a. Chu pawh chu “Imphal leh Tedim inkarah khian Zomi inti an awm” an rawn ti leh a, an duh leh lo va. Pu Vanlawma bawk chuan thurawt rawn siamin “MIZO UNION” ti ila chu chuan heng zawng zawng hi huam rawh se” a rawn ti a.

Chumi ţuma an huamtir zawng te chu: 

1. Lusei, 

2. Hmar, 

3. Ralte, 

4.Paite, 

5.Thado, 

6.Vaiphei, 

7.Pawi, 

8.Halkha, 

9.Falam te hi an ni.

Zorama awm zawng zawng huapin “Mizo Union” hi vuah a ni. Hmar ram chu “Block” tih an tuma, kan duh loh avangin “Area” tia koh kan ni ta a. Manipur, Cachar leh N.C.Hills zawng chu “Hmar Area” tih a ni bik a. Senvawn-ah Assembly koh a ni a, chumi ţum chuan mi ţhahnem tawktak Mizoram aţang pawhin an rawn tel ve a. Ka la hriat reng zinga langsar deuhte chu Pu H.K. Bawichhuaka, Pu Pahlira leh Nula Varziki te kha an ni. Varziki phei chu ka Pa khan ‘fanu’ tiin vawk a lo talh nghe nghe.

Khati khan Mizo Union chu lungrual takin kan ti tlang a, Assembly vawi li-na vel Darlawn-ah Pu Pahlira chairman a rawn ni a, kan boruak a rawn dang hret a, a chhan chu thlenkim zanah block tinin report an pe ţheuh va. A tawp berah chairman-in “Tunah kan unau Lam Hmar a miin thu han sawi ve sela” a rawn ti a. Senvawn palai Tawna a ding a, a ţhiante’n a kawr hmawra pawtin an pawt ţhu a, ani chuan “min koh tawh chu maw le” a ti a. A ţhiante’n kan la duh lo va, ring deuhin “Lam hmar a mi kan awm lo” kan han ti vak a. Amah chuan a kut pahnih pharin “Ka ţawng sual a ni e, min ngaidam rawh u” ‘Hmar lam a mi” a rawn ti a. Chutah report kan pe ve ta chauh a nih kha. Chuta ţang chuan kan tui lo deuh ţan ta a, ban hial te kan tum a, mahse bang lo tura nasa taka min ngenna avangin Agreement sign meuhin kan la tel leh a. 

Tunah Lusei Hills chu pek an rawn remti dawn a, “Kan unau Hmar lam a mi ten an hmuh hma loh chu Lushai Hills chu kan la lo vang” in ti ngam ang em? tiin kan zawt a. “Thawkho kan nia, kan tih nak lohvin” an tih avang chauha la tel ve zel kha kan ni a. Amaherawhchu, Mizo District an rawn pek khan chawhma pawh ţang zo lovin an unau Hmar-ho chu ngaihsak tawh lovin an lo la ta mai a nih kha. Chu veleh Mizo Union aţanga banna lehkha chu kan pe ta a nih kha. Mahse Mizo Union kha mipuiin kan chhawr ve em em a ni tih erawh chu kan hriat a ţha.

Mizo Union vanga Mipui phurrit tihbova awmte chu: 

1. Lal busung, 

2. Lal sadar, 

3. Lal thapui, 

4. Pawt le vet, 

5. Artui dawl, 

6. Dere dawl, 

7. Su kei man, 

8. Darh man, 

9. Ran khai, 

10. Vawk khai, 

11. Ar khai, 

12. Kel khai.

[Note: Duhlian ţawngin a awmzia ka hriat chian loh avangin tidanglam lovin Hmar ţawnga dah a ni. ‘Lal busung’ khi chu ‘Fathang’ tihna a ni e].

Heng ran zawng zawngte hian no an neih hunah Lal-in a duh ber pakhat a la ţhin a ni. Chu’ng zawng zawng chu Mizo Union aţang khan tihtawp a ni a. Tunah chuan tlangramah pawh kan pe ngai tawh lo.